Động Xá Nhè

Di tích danh lam thắng cảnh hang động Xá Nhè được người dân địa phương gọi là Khó Xo (nghĩa là hang thuốc nổ), thuộc bản Pằng Dề B, xã Xá Nhè, huyện Tủa Chùa. Theo kết quả khảo sát, nghiên cứu, phân loại di tích dựa vào địa chất, địa mạo, sinh thái và cảnh quan môi trường, hang động Xá Nhè được xếp vào loại hình di tích danh lam thắng cảnh.

Tồn tại cách nay hàng triệu năm, đến hang động Xá Nhè du khách có thể khám phá, trải nghiệm lòng hang rộng; cao, trần có nhiều dơi và chim cư trú. Sự biến đổi của tự nhiên đã tạo ra cho hang động Xá Nhè những cảm giác mới lạ. Ở đây có thể bắt gặp khối thạch nhũ khổng lồ có pha lẫn sa khoáng thạch anh, tạo nên những ánh lân tinh lấp lánh. Đi sâu vào bên trong, thạch nhũ càng đa dạng độc đáo, nhiều màu sắc, hình thù kỳ lạ. Trong hang động có nhiều viên đá tròn màu trắng lấp lánh phải mất hàng trăm năm. Từng tinh thể canxi nhỏ chứa đựng trong mỗi giọt nước rơi xuống, lắng đọng, kết dính với nhau, khô dần tạo thành. Đặc biệt trong hang có hai cột thạch nhũ khổng lồ đường kính 2m vươn lên cao, hình thù phong phú, tất cả tạo nên một khung cảnh kỳ thú.

Hang động được uốn theo hình vòng cung, cửa hang rộng 5m, cao 18m, trong hang nơi rộng nhất là 25m, có nhiều ngách, nhiều tầng, với vẻ đẹp riêng. Động dài 700m, gồm 5 khoang lớn nhỏ khác nhau, mỗi khoang đều có một vẻ kỳ bí riêng. Khoang bên ngoài có hình vòm cung, cao 10 - 12m, rộng 20 - 25m, dài 210m, với các hình thù giống người, loài vật: hình cóc, cá sấu, hàm cá mập, hình rồng… trên trần động, những khối nhũ đá rủ xuống lấp lánh với đường nét khi thì mềm mại, uyển chuyển như thác nước, lúc mang dáng vẻ sắc nhọn như san hô biển. Từng khối thạch nhũ như những dòng thác đang tuôn chảy với vô số hạt kết tinh sáng lấp lánh. Dưới nền động là những rừng măng đá, nhũ đá muôn hình muôn vẻ với nhiều hình thù kỳ lạ. Toàn cảnh khoang bên ngoài trông như một bức tranh khổng lồ về phong cảnh thiên nhiên hoang sơ. Càng vào trong, động càng lộng lẫy bởi những đường nét, hình dáng do thạch nhũ, măng đá tạo nên, tuy đều là những tác phẩm điêu khắc tự nhiên làm từ đá nhưng vẻ đẹp của mỗi khoang động không giống nhau, tạo cho người xem sự thú vị và kích thích trí tò mò, đam mê khám phá. Khoang thứ 2 êm đềm với những khung cảnh giả tưởng, cách điệu như cảnh làng quê mộc mạc, sông suối, ao hồ, ruộng bậc thang…

Khoang 3 nổi bật với 2 cột trụ đá to lớn giữa trung tâm động; 2 bên vách động nhiều đá sắc nhọn giống như tháp của người Chăm Pa cổ kính. Khoang 4 nằm ở vị trí cao hơn so với các khoang khác, đứng trước khoang này du khách sẽ thấy những hình ảnh của ao cá nhỏ, ruộng bậc thang. Trong khoang 5, du khách phải trườn qua một ngách nhỏ mới có thể vào khám phá. Đây là khoang cuối cùng đồng thời cũng là khoang hấp dẫn nhất động. Quang cảnh trong khoang có hình ảnh ngai vàng, núi hoa cương lấp lánh. Cả 5 khoang động với vẻ đẹp quyến rũ tạo ấn tượng và cảm xúc mạnh mẽ cho người thưởng ngoạn.

Hang động Xá Nhè 3 có kiểu hệ sinh thái bao gồm hệ sinh thái trên núi đá vôi, hệ sinh thái hang động; hệ sinh thái dưới nước. Nơi đây đã và đang trở thành điểm đến của nhiều du khách yêu thích du lịch, đồng thời là môi trường lý tưởng cho các nhà khoa học nghiên cứu và khám phá. Hang động giống như một bảo tàng địa chất quý giá, là bằng chứng sinh động về quá trình xâm thực của mực nước biển qua các kỷ địa chất.

Hang động Xá Nhè còn chứa đựng tiềm năng du lịch, không gian; cảnh vật thiên nhiên quanh hang động đến nay vẫn còn giữ nguyên vẻ đẹp hoang sơ, hệ động thực vật phong phú, những cánh rừng nguyên sinh. Với những ưu đãi của thiên nhiên, nơi đây trở thành điểm du lịch xanh, điểm du lịch văn hóa phù hợp với các hình thức du lịch trải nghiệm, khám phá, nghiên cứu khảo cổ, địa chất dành cho các nhà nghiên cứu, các đối tượng khách du lịch trong nước và quốc tế.