Trải nghiệm tại bản người Dao Lù Đảng (Hữu Liên, Hữu Lũng, Lạng Sơn)

1. Cách tới với bản của người Dao Lù Đảng (Hữu Liên, Hữu Lũng, Lạng Sơn)

Đi lại

Đi tới bản Dao Lù Đảng ở Hữu Liên giờ đã dễ dàng hơn rất nhiều. Dù đường ở Hữu Liên có đèo dốc và nhiều ổ gà nhưng về cơ bản đã có đường nhựa vào tận đây, thậm chí có cả oto khách đi chuyến từ Hà Nội hoặc Bắc Ninh qua đây. Về xe khách, bạn có thể bắt xe Tuyến Vũ, chạy từ Gia Lâm (Hà Nội), ngày 1 chuyến lúc 12h45. SĐT: 0965060090. Còn nếu đi tự túc,bạn có thể tra Google map với định vị: xã Hữu Liên, Hữu Lũng, Lạng Sơn. Hữu Liên có nhiều gia đình người sống theo các thôn song khu vực thôn Lân Châu nhiều hơn. Để tới đây, tính từ Hà Nội, bạn đi theo đường Hà Nọi – Lạng Sơn, qua thị trấn Mẹt của Hữu Lũng, sau đó rẽ vào DT 243, đi thêm 10 km nữa, tới chợ Yên Thịnh rẽ tay trái để vào Hữu Liên. Đường từ đây bắt đầu dốc nhưng đẹp vô cùng. Những dãy núi, cánh đồng và ngôi nhà sàn thấp thoáng tạo nên bức tranh tuyệt đẹp. Lưu ý nhỏ cho các bạn khi đi vào mùa lũ là: nên để ý xem thời tiết có bị mưa bão không, vì khi mưa lớn, đường vào sẽ bị ngập sâu, không thể qua lại được, hoặc muốn qua phải đi thuyền với giá rất đắt.

Ăn ở

Hiện trung tâm xã Hữu Liên đã làm du lịch với nhiều homestay mọc lên. Dù dịch vụ còn khá mới mẻ song vẫn đủ chỗ ăn ở cho bạn. Ngoài ra, ở đây có nhiều điểm cắm trại như thảo nguyên Đồng Lâm, đập Đồng Mỏ,…nên bạn yên tâm về chỗ ở. Thời gian mình tới đây trải nghiệm, mình còn xin ở nhờ gia đình người Dao Lù Đảng. Họ rất niềm nở, hiếu khách chứ có chuyện bùa ngải như nhiều người đồn đại. Lưu ý nhỏ cho các bạn: nếu muốn ở nhà người dân, bạn có thể liên hệ với chủ tịch xã hoặc trưởng thôn để được hướng dẫn.

Cảnh đẹp trên đường tới với bản người Dao Lù Đảng

2. Cuộc sống gắn bó với thuốc Nam

Vùng rừng núi nhiều cây thuốc quý

Hệ sinh thái phát triển cây thuốc quý

Hữu Liên là vùng rừng núi đá vôi, chênh lệch nhiệt độ ngày – đêm cao. Đây là điều kiện cho sự phát triển của các cây thuốc quý. Dù cùng một giống cây song trồng ở vùng đất này, dược tính sẽ cao hơn. Một số loại cây còn vô cùng quý hiếm do chỉ mọc được trên rừng, việc ươm trồng đòi hỏi kĩ thuật cao. Ví dụ: củ gừng gió nếu đem trồng ở xuôi, vị sẽ không the mát như trồng ở núi. Trong chuyến trải nghiệm của mình, mình đã được theo dân bản lên núi hái thuốc và biết được nhiều vị quan trọng. Như cây giải độc dùng để giải độc gan, cây xạ đen tốt cho gan, chống ung thư hay cây đìa sản giúp lưu thông khí huyết, tốt cho phụ nữ sau sinh,…Có người nói: chúng ta chết trên một đống thuốc. Điều này thật đúng. Rừng núi có vô vàn thuốc quý, ít gây biến chứng nhưng chúng ta lại ham hố sử dụng thuốc Tây – loại thuốc nhiều nguy hiểm, dễ gây tác dụng phụ.

Hoạt động tìm thuốc, trồng trọt cây thuốc quý

Người Dao đã phát hiện ra các cây thuốc quý và nghề tìm thuốc, trồng thuốc được phát triển lâu đời theo hình thức lưu truyền từ đời này tới đời họ. Tới đây, bạn hỏi về lí thuyết các loài thuốc thì người Dao khó trả lời nhưng bạn hỏi về bài thuốc, cách chữa thì họ am tường. Tác dụng của thuốc chắc chắn là đã rõ nên nghề làm thuốc của người Dao mới nổi tiếng như vậy. Khi có bệnh nhân, các thầy thuốc người Dao sẽ lên rừng tìm thuốc. Quá trình lên rừng vô cùng vất vả bởi núi cao, rậm rập, núi đá tai mèo hiểm trở, trên đường đi còn gặp rắn rết, côn trùng và thậm chí các vấn đề tâm linh nữa. Mình đã đi cùng họ trong một chuyến hái thuốc và thực sự không thể tin vào mắt khi chứng kiến cảnh người Dao đu dây thừng qua các vách đá trơn trượt. Các vận động viên leo núi chả là gì so với họ. Có một số cây dễ trồng, người Dao đã đem ươm trong vườn nhà. Vườn của người Dao ở đây đều có cây thuốc. Rất nhiều nhà trồng thuốc để bán.

Hoa cây giải độc

Củ gừng gió

Thuốc Nam trong đời sống người dân

Thuốc Nam trong ăn uống

Am hiểu về thuốc Nam, họ đã đưa các vị thuốc này vào ăn uống, sinh hoạt một cách tự nhiên. Rau cỏ trong bữa ăn đều là thuốc. Ngay cả trà pha uống hàng ngày cũng là thuốc. Mình đã được thưởng thức một số món ăn từ thuốc Nam, ví dụ: món gừng gió nấu rượu nếp. Đây là món dùng gừng gió (chỉ có trên rừng) giã nhỏ nấu cùng rượu nếp men lá, có thể cho thêm thịt băm, hành hoặc xương. Món ăn có vị cay the của gừng, vị chua ngọt nồng của rượu nếp men lá. Tác dụng giải cảm, làm ấm người. Hoặc trà cây giải độc, cây giảo cổ lam,…hỗ trợ gan, chống ung thư. Chính vì thường xuyên sử dụng thuốc Nam nên người Dao ở đây rất khỏe mạnh, ít người bị bệnh nguy hiểm.

Canh gừng gió nấu rượu nếp – trị cảm lạnh

Thuốc Nam trong chữa bệnh

Nếu người dân ở đây đau ốm nhẹ, việc đầu tiên họ nghĩ tới là nấu thuốc Nam để dùng. Khi bệnh nặng hơn, họ sẽ nhờ các thầy thuốc người Dao với bài thuốc cổ truyền. Bản có nhiều thầy thuốc giỏi như thầy thuốc Nguyễn Thị Huyền ở thôn Lân Châu. Việc tới trạm xá, bệnh viện chỉ hi hữu. Vì thế, các trạm xá ở đây không bị quá tải như ở đô thị. Các thầy thuốc tùy theo tình trạng bệnh nhân sẽ bốc thuốc phù hợp. Thuốc được hái trên rừng hoặc trồng ở nhà, sau đó phơi thật khô. Một bài thuốc gồm tới 20, thậm chí 30 vị thuốc, trong đó có nhiều loại mà tên chỉ xuất hiện trong tiếng Dao, người Kinh không biết. Các bài thuốc ấy là tài sản còn đầy bí mật của người Dao mà ta chưa khám phá hết.

3. Cuộc sống giàu bản sắc, gần gũi thiên nhiên

Trang phục cầu kì

Dù cuộc sống có đô thị hóa thì người Dao Lù Đảng vẫn giữ được bản sắc với bộ quần áo dân tộc đặc trưng. Những bộ này phải làm thủ công rất mất thời gian. Các họa tiết thêu tay trên nền vải đen vô cùng tỉ mỉ, thời gian hoàn thành phải tính theo năm. Mũ đội đầu của người Dao Lù Đảng cũng rất đặc trưng. Mũ được xếp làm nhiều lớp, uốn lượn, trang trí các dây vòng hạt rất cầu kì. Cô dâu về nhà chồng sẽ được xếp nhiều vòng hơn, ngoài đội khăn trùm đầu thì các lớp áo, dây thắt lưng cũng nhiều và tết vào nhau khá phức tạp. Chiếc mũ ấy làm mình nhớ tới mũ đội đầu của các công chúa nhà Thanh. Dù đội mũ khó và rườm rà nhưng người dân ở đây coi nó là nét đẹp tiêu biểu trong trang phục.

Trang phục của cô dâu và phù dâu trong ngày cưới

Lễ cưới có nhiều nghi thức riêng biệt

Người Dao Lù Đảng có nhiều nghi thức riêng, ở đây mình được trải nghiệm nghi thức cưới. Điểm tạo sự đặc biệt trong lễ cưới chính là phần rước dâu. Thay vì chú rể sang nhà cô dâu để rước về, người Dao Lù Đảng lại khá chủ động ở phần nhà gái. Đêm trước, nhà gái đã đưa cô dâu gần tới nhà chú rể. Phía nhà chú rể phải sắp xếp phòng cho gia đình cô dâu. Sáng hôm sau, cô dâu được đưa tới ngõ nhà chú rể, thay đồ, trang điểm ở đó rồi cả đoàn mới đi vào. Trên đường đưa dâu còn nhiều nghi thức quan trọng khác, như cô dâu phải che mặt, đường đi chia làm nhiều chặng nghỉ,…Khi tới nhà chú rể, cô dâu chú rể phải làm lễ cúng khá lâu trước sự chứng kiến của mọi người.

Lễ đưa dâu rất đặc biệt

Cuộc sống gần gũi thiên nhiên

Điều mình thích nhất khi tới bản Dao Lù Đảng là sự gần gũi với thiên nhiên. Như nhiều bản làng ở vùng núi khác, người Dao ở đây sống trong sự ôm ấp của núi rừng, suối thác. Mỗi căn nhà đều có vườn trồng đầy cây. Đa số các ngôi nhà ở đây đều là nhà sàn mộc mạc, chưa bị tu sửa, bê tông hóa. Mái ngói âm dương trở thành nét đẹp độc đáo trong kiến trúc của những ngôi nhà sàn. Vẻ đẹp này xuất hiện không còn nhiều trong các bản làng của người Tày, người Dao ở Lạng Sơn. Tới đây, ngắm hình ảnh những ngôi nhà sàn ngói âm dương xuất hiện thấp thoáng sau vườn mơ mận, ta như bước vào thế giới mộng mơ của một bộ phim xa xưa.

Những căn nhà sàn cổ với mái ngói âm dương

4. Các hoạt động bạn có thể trải nghiệm tại bản của người Dao Lù Đảng (Hữu Liên, Hữu Lũng, Lạng Sơn)

Tắm thuốc người Dao

Người Dao có bài thuốc tắm nâng cao sức khỏe rất tốt. Thuốc được ninh kĩ làm nước tắm. Nếu bạn đang mệt mỏi, đau nhức thì có thể lên đây tắm. Suốt dọc đường vào Hữu Liên, bạn sẽ thấy biển chỉ dẫn tới nơi tắm. Hoặc bạn có thể hỏi đường tới nhà thầy thuốc Nguyễn Thị Huyền ở thôn Lân Châu. Mình đã từng tắm ở đây và khỏi ốm sau chỉ hai lần tắm.

Ăn các món có vị thuốc

Trải nghiệm ngon nhất là được ăn (hihi). Bạn có thể nhờ người dân hái các lá thuốc để ăn sống, gói với thịt hoặc nấu canh, làm lẩu. Người dân ở đây ăn hơi nhiều dầu mỡ nên bạn có thể bảo họ bỏ bớt mỡ hoặc tự nấu đồ theo kiểu của bạn.

Theo người dân lên rừng hái thuốc

Nếu đã rèn luyện sức khỏe tốt thì ngại gì không làm trải nghiệm lên núi hái thuốc. Đây là trải nghiệm tuyệt vời nhất của mình khi đến với Hữu Liên. Nhờ đó, mình biết được nhiều loại thuốc quý, cách sử dụng và có ý thức hơn trong việc bảo vệ rừng. Lấy của rừng một cây thì hãy trồng lại mười cây, để luôn luôn có thuốc quý chữa bệnh.

Tham gia lễ cưới, lễ hội của người dân

Nếu may mắn tới vào dịp cuối năm hoặc đầu năm mới, bạn sẽ được tham gia các lễ cưới, lễ hội của người dân. Người Dao ở đây rất cởi mở, bạn có thể tham gia tự nhiên mà không gặp khó khăn nào cả, thậm chí bạn còn được coi là một vị khách trong buổi lễ nữa.

Khi quay lại Hà Nội, mình vẫn nhớ về vùng đất này và còn quay lại nhiều lần, khi thì mua thêm thuốc uống, khi thì vào rừng chơi, có lúc chỉ để lên thăm những gia đình mình đã từng ở. Lần nào mình cũng được chào đón và luôn khệ nệ mang về những thức quà từ rừng. Bản người Dao cũng nằm ngay ở thắng cảnh Đồng Lâm của Lạng Sơn. Tới đây, bạn hãy ghé thăm cuộc sống của người Dao Lù Đảng và trải nghiệm các hoạt động cùng ho nhé!