Nhà thờ Làng Sông

Bình Định được coi là nơi lưu dấu hành trình đầu tiên của chữ quốc ngữ. Nhà thờ Làng Sông (ở xã Phước Thuận, H.Tuy Phước) là một trong 3 cơ sở in sách quốc ngữ tại Việt Nam.

Cách trung tâm Thành Phố Quy Nhơn chừng hơn 10 km, đi qua một đoạn đường vòng vèo thơm ngát mùi lúa trổ đòng, nhà thờ Làng Sông hiện ra giữa những tán cây sao hàng trăm năm tuổi đang hát bài thánh ca trong gió sớm.

Nhà thờ có vẻ ngoài cổ kính, đậm chất kiến trúc Gothic châu Âu với những đường nét kiểu vòm nhọn và có nhiều cửa sổ. Một trong những điểm nhấn đáng chú ý là khuôn viên nhà thờ rộng chừng 2.000 m2 với hàng cây sao hơn 200 năm tuổi. Dưới những tán cổ thụ, từng bầy chim ríu ran chuyền cành đón chào ngày mới. Vì vẻ đẹp vừa nên thơ, vừa cổ kính giữa thiên nhiên hữu tình, nhiều cặp đôi đã chọn nơi này làm địa điểm chụp hình cưới. Chỉ riêng tường rào bao bọc xung quanh nhà thờ thôi đã khơi gợi cho các tay máy, nhiếp ảnh gia rất nhiều cảm xúc. Nhiều du khách đến Bình Định, cũng đã tìm đến nhà thờ Làng Sông, coi đó là một địa chỉ không thể bỏ qua.

Ngược dòng lịch sử, cách đây gần 400 năm, Cristophoro Borri, giáo sĩ Dòng Tên người Ý đã viết trong tác phẩm Xứ Đàng Trong năm 1621 thuật lại chuyện ông được viên quan trấn phủ Quy Nhơn đón tiếp nồng hậu, cho phép xây dựng nhà thờ để truyền đạo. Và điểm đầu tiên khi các giáo sĩ cập bến là cảng Nước Mặn (Tuy Phước, Bình Định) vào năm 1618, được một quan phủ Quy Nhơn cho phép vào giảng đạo. Sau này, việc đi lại giao thương ở cảng Nước Mặn không thuận tiện nên cơ sở truyền giáo chuyển về Làng Sông. Khoảng năm 1862, giám mục người Pháp Stephano Cuénot cai quản giáo phận Đàng Trong giao cho linh mục Phaolô Châu coi sóc nhà thờ Làng Sông.

Từ con đường giao thương thủy bắt đầu từ đầm Thị Nại, các tàu buôn ngược sông Côn lên thượng nguồn, đến tận vùng núi Tây Sơn thượng đạo, một phần thuộc Vĩnh Thạnh ngày nay để tiếp tục chuyển hàng hóa lên vùng Tây nguyên. Các giáo sĩ truyền giáo cũng theo con đường này đi truyền đạo, và nhà thờ Làng Sông là một di tích còn lại của những giáo sĩ truyền giáo Bồ Đào Nha khi đặt chân lên vùng đất Bình Định.

Linh mục Nguyễn Quang Báu (người trông coi tiểu chủng viện Làng Sông) năm nay đã gần 90 tuổi, bắt đầu vào học tại tiểu chủng viện Làng Sông từ năm 12 tuổi, sau 4 lần chuyển đi rồi chuyển đến, năm 1998, linh mục Báu về ở hẳn đây cho đến ngày nay. Ông cho biết, chưa có một tài liệu nào ghi chính xác năm thành lập tiểu chủng viện Làng Sông, nơi có nhiệm vụ ươm trồng, đào tạo các chủng sinh. Sau khi hoàn thành học tập ở tiểu chủng viện, các chủng sinh sẽ tiếp tục học tại đại chủng viện để trở thành linh mục.

Cũng theo linh mục Nguyễn Quang Báu, ban đầu, tiểu viện Làng Sông chỉ là nhà mái tranh, vách phên tre. Kiến trúc của tiểu chủng viện Làng Sông còn đến ngày nay được khánh thành vào năm 1927. Nhà nguyện của tiểu chủng viện là một kiến trúc kiểu Gothic, có 3 cửa tiền quay mặt về phía nam và 8 cửa đông, 8 cửa tây được chạm trổ rất công phu. Nằm đối xứng với nhà nguyện là hai dãy nhà lầu được xây dựng theo lối kiến trúc kiểu Pháp với những ô cửa vòm ở ban công, hành lang dài và những hàng cột thẳng tắp. Phía trước chủng viện dành cho sân cỏ và những hàng cây sao, sân sau được chia thành những ô vuông để trồng rau, trồng hoa.

Theo linh mục Võ Đình Đệ (Tòa Giám mục Quy Nhơn), tiểu viện Làng Sông và cơ sở truyền giáo Nước Mặn (cách nhau khoảng 10 km) là 2 nơi gắn với sự hình thành và phát triển chữ quốc ngữ. Cơ sở truyền giáo Nước Mặn ngày xưa tọa lạc tại vườn nhà ông Võ Cự Anh ở thôn An Hòa (xã Phước Quang, H.Tuy Phước), nhưng kiến trúc cũ không còn. Năm 2011, Tòa Giám mục Quy Nhơn xây dựng hòn non bộ, có bia đá khắc dòng chữ ghi nhớ về 3 linh mục Dòng Tên, gồm: Francesco Buzomi (người Ý), Francisco de Pina (Bồ Đào Nha), Cristophoro Borri (Ý) và tu huynh António Dias (Bồ Đào Nha)