Niger
mask
Đã đi
Sắp đi
0 Gody-er đã đến

Niger

Nếu đang ấp ủ một chuyến khám phá châu Phi, Niger chính là vùng đất hứa hẹn mang đến những trải nghiệm khó quên. Du khách có thể lạc bước giữa những cồn cát mênh mông, cảm nhận vẻ đẹp độc đáo của sa mạc, hay đắm mình trong khung cảnh thiên nhiên hùng vĩ với núi non trập trùng và những đàn trâu rừng rong ruổi trên đồng cỏ. Và nếu may mắn, khách du lịch còn có thể tận mắt chứng kiến những lễ hội truyền thống độc đáo, hay tham gia vào cuộc đua lạc đà đầy phấn khích, để thêm hiểu hơn về nét văn hóa đặc sắc của người dân Niger.

Giới thiệu về Niger 

Niger, một bức tranh rực rỡ của các nền văn hóa, là nơi sinh sống của hơn 200 nhóm dân tộc nói hơn 500 ngôn ngữ. Tọa lạc dưới ánh mặt trời rực rỡ của vùng nhiệt đới, Niger mang đến một sự đa dạng phong phú về thiên nhiên, nghệ thuật và ẩm thực. Đến đây, khách du lịch sẽ được chiêm ngưỡng từ những bờ biển cát vàng óng ánh, những bãi tắm hoang sơ, đến thác nước hùng vĩ, suối nước mát lành hãy những cao nguyên tráng lệ.

Vị trí địa lý

Nằm sâu trong lục địa Tây Phi, Niger là một quốc gia không giáp biển, phía nam tựa vào Nigeria và Benin, phía tây giáp Mali và Burkina Faso, phía bắc kề vai Algeria và Libya, còn phía đông thì chia sẻ ranh giới với Chad. Với diện tích 1.270.000 km² và hơn 80% lãnh thổ được bao phủ bởi sa mạc Sahara hùng vĩ, Niger sở hữu một vẻ đẹp vừa hoang sơ vừa bí ẩn. Điểm cao nhất của đất nước này là đỉnh Mont Idoukal-n-Taghes, vươn mình ở độ cao 2.022 mét.

Khí hậu

Niger là quốc gia với hai phần ba phía bắc lãnh thổ chìm trong sa mạc nhiệt đới khô cằn. Xa hơn về phía nam, vùng đất này lại mang khí hậu đặc trưng của vùng Sahel, với một mùa mưa ngắn ngủi và duy nhất. Vào tháng 1 và tháng 2, gió mậu dịch đông bắc phiên bản lục địa, Harmattan, thổi theo hướng tây nam từ Sahara về phía xích đạo. Mang theo bụi cát dày đặc, khô nóng và hút ẩm, Harmattan khiến cuộc sống trở nên khó khăn dọc rìa phía nam của sa mạc. Từ tháng 4 đến tháng 5, gió mậu dịch nam thổi từ Đại Tây Dương đến xích đạo và bị đổi hướng về phía Sahara, nơi chúng va chạm với Harmattan - một cuộc gặp gỡ tạo ra những cơn giông lốc dữ dội và báo hiệu mùa mưa bắt đầu. Lượng mưa kéo dài từ một đến bốn tháng tùy theo vĩ độ, chủ yếu tháng 8 là tháng mưa nhiều nhất trên khắp cả nước, ngoại trừ vùng cực bắc, nơi lượng mưa khó đoán định.

Dân cư dân số

Với dân số hiện tại hơn 27 triệu người, Niger là nơi sinh sống của nhiều nhóm dân tộc đa dạng. Nhóm Hausa chiếm ưu thế với khoảng một nửa dân số, đồng thời cũng là cư dân bản địa chính tại Niger cùng với người Zarma-Songhai. 20% còn lại của người Niger thuộc các nhóm như Fulani, Tuareg, Kanuri, Ả Rập và Toubou. Trong những năm gần đây, căng thẳng gia tăng giữa các nhóm chăn nuôi gia súc và nông dân do tranh chấp tài nguyên thiên nhiên.

Kinh tế 

Nền kinh tế Niger dựa trên ba trụ cột chính: thị trường nội địa, canh tác tự túc và xuất khẩu hàng hóa thô. Phần lớn người dân tham gia sản xuất nông nghiệp tập trung ở khu vực nam trung và tây nam của đất nước. Các vùng không thuộc sa mạc thường xuyên bị đe dọa bởi nạn sa mạc hóa và hạn hán. Những năm gần đây, Niger còn phải đối diện với những trở ngại lớn như mức độ giáo dục thấp, nghèo đói, địa hình sa mạc biệt lập, cơ sở hạ tầng kém phát triển và suy thoái môi trường.

Nguồn gốc tên gọi Niger

Tên gọi Niger vốn được cho là bắt nguồn từ sông Niger, dòng sông hùng vĩ chảy qua miền Tây đất nước. Đây là con sông dài thứ ba châu Phi, với chiều dài 4.180 km, khởi nguồn từ dãy núi Fouta Djallon ở Guinea, chảy qua Mali, Niger, Nigeria và Benin, và đổ ra Đại Tây Dương ở Nigeria. Sông Niger đóng vai trò quan trọng trong lịch sử và văn hóa của khu vực khi là nguồn cung cấp nước chính cho các cộng đồng dọc theo bờ sông và là tuyến đường giao thông quan trọng cho thương mại và vận tải. Sông Niger cũng là một nguồn tài nguyên thiên nhiên quan trọng, cung cấp thủy sản, nước tưới tiêu và thủy điện cho vùng đất Tây Phi này.

Thông tin cần biết về Niger

  • Tên gọi: Cộng hòa Niger 
  • Thủ đô: Niamey
  • Diện tích: 1.267.000 km2
  • Dân số: 27,790,715 người
  • Ngôn ngữ: Tiếng Pháp (ngôn ngữ chính thức), tiếng Hausa, Zarma, Tamachek, Fulani, Kanuri, tiếng Ả Rập và Toubou.
  • Tiền tệ: franc của Cộng đồng Tài chính Châu Phi (F CFA) liên kết với đồng euro
  • Múi giờ: GMT+1
  • Mã điện thoại: +227
  • Nguồn điện: 220V, 50Hz
  • Ổ cắm điện: loại C, D, E và F

Du lịch Niger có gì hay, có gì đẹp?

Niger sở hữu những điểm đến đa dạng, từ các di tích văn hóa phản ánh truyền thống của đế chế sa mạc hùng vĩ đến vẻ đẹp thiên nhiên hoang sơ và kỳ thú mà bất kỳ du khách nào cũng mong đợi tìm thấy ở một quốc gia châu Phi. Một vài thắng cảnh thiên nhiên nằm khá gần Niamey, thủ đô của Niger, vì vậy khách du lịch hoàn toàn có thể thực hiện một chuyến đi trong ngày. Bên cạnh đó, để khám phá nền văn hóa phong phú của vùng Sahel, hãy hướng về phía đông và bắc thủ đô, nơi sa mạc Sahara vĩ đại đang chờ đón du khách thập phương.

Con người

Một đặc điểm nổi bật trong tính cách của người Niger là sự lạc quan. Họ luôn tin tưởng vào tương lai, ngay cả khi phải đối mặt với những khó khăn thử thách. Điều này có thể được giải thích bởi điều kiện sống khắc nghiệt của đất nước Niger. Với khí hậu khô cằn, đất đai cằn cỗi, người dân Niger đã phải học cách thích nghi và vượt qua những khó khăn để tồn tại. Ngoài ra, người Niger còn được biết đến với tính cách thân thiện, hiếu khách và hòa đồng. Họ luôn sẵn sàng giúp đỡ người khác, kể cả những người lạ như khách du lịch. 

Văn hoá 

Bắc Phi và Tây Phi phần lớn được hun đúc bởi Hồi giáo, khi tôn giáo này lan tỏa từ Trung Đông sang phía tây. Niger cũng không ngoại lệ, với khoảng 90% dân số theo đạo Hồi. Số còn lại theo đạo Baha'i, cũng xuất phát từ Trung Đông và Cơ Đốc, một ảnh hưởng của thời kỳ Pháp thuộc. Một bộ phận khác nữa vẫn giữ gìn hồn cốt cha ông qua tín ngưỡng thờ cúng thần linh, cây cối và vạn vật xung quanh, gọi là animism.

Văn hóa Niger hiện đại thấm nhuần truyền thống, vừa tuân theo giáo lý Hồi giáo đã được tôn thờ từ thế kỷ 10, vừa phản ánh những nét bản địa đặc trưng của châu Phi. Dấu ấn Pháp thuộc cũng phảng phất trong Niger ngày nay, dù đất nước này vẫn còn chật vật để hòa nhập vào guồng quay văn hóa toàn cầu của thế kỷ 21. Nơi duy nhất du khách có thể tìm thấy văn hóa hiện đại là ở Niamey, khu đô thị lớn nhất của đất nước, nơi thời trang và âm nhạc đương đại sôi động như bất kỳ thủ đô nào khác.

Lịch sử 

Cách đây 5.000 năm, miền bắc Niger từng là đồng cỏ phì nhiêu, sinh sống những người nông dân thuở sơ khai thuần hóa động vật và xây dựng một xã hội phức tạp. Khoảng 2.000 năm trước, qua một quá trình sa mạc hóa khắc nghiệt, môi trường nơi đây biến đổi, cư dân Niger buộc phải trở thành những người chăn du, một nét văn hóa bản địa vẫn tồn tại đến ngày nay.

Trong dòng chảy lịch sử, một trong những đế chế vĩ đại của châu Phi, Songhai, đã mở rộng lãnh thổ tới vùng Agadez của Niger ngày nay, cho đến khi sụp đổ vào năm 1591. Vào thế kỷ 13, những người Tuareg du mục tiến về phía nam dãy núi Air, sau đó tiếp tục cai trị phần lớn miền bắc Niger và một phần vùng đất nay thuộc Nigeria. Văn hóa Tuareg mạnh mẽ vẫn được lưu giữ tại thành phố Agadez.

Mỗi vùng khác nhau của đất nước đều chịu sự cai trị của các bộ lạc khác nhau, và đến thế kỷ 19, thành phố Zinder đã trở thành một trung tâm giao thương quan trọng. Cuộc tiếp xúc đầu tiên với người châu Âu diễn ra vào thế kỷ 19, khi những nhà thám hiểm tìm kiếm nguồn gốc của sông Niger. Lúc bấy giờ, lãnh thổ Niger đã thuộc về Anh, và Mungo Park đã đi về phía bắc từ đây trong hành trình khám phá của mình. Tất cả các nhóm dân tộc ở Niger đều nổi dậy chống lại sự xâm nhập của người châu Âu và Niger chỉ bị chinh phục thành thuộc địa vào năm 1922, khi Pháp tuyên bố chủ quyền.

Tuy nhiên, so với các thuộc địa khác, thời kỳ tồn tại của Niger như một thuộc địa tương đối ngắn ngủi, khi đất nước giành độc lập vào năm 1960. Gần như ngay lập tức, do sự thiếu hụt quyền lực sau khi Pháp rời đi, Niger đã chìm vào chế độ độc tài quân sự tàn bạo trong 30 năm tiếp theo cho đến năm 1991. Một sự trở lại nhỏ với nền dân chủ diễn ra ở đây, nhưng sau đó lại tiếp tục bị cai trị quân sự từ năm 1996 đến 1999. Mãi tới sau 1999, Niger mới trở lại với nền dân chủ, được gọi là "Cộng hòa thứ năm" và nhanh chóng bắt đầu vào công cuộc phục hồi đất nước. 

Ẩm thực 

Trên khắp vùng Tây Phi, nơi dấu ấn thuộc địa Pháp còn in hằn trên nhiều quốc gia, nền ẩm thực Niger cũng mang nét duyên dáng hòa quyện giữa truyền thống bản địa và tinh tế phương Tây. Tuy nhiên, nguyên liệu chính của nhiều món ăn Niger lại được lấy từ địa phương, tạo nên sự độc đáo và khác biệt so với nhiều nền ẩm thực khác trên lục địa. Đặc biệt, những gia vị như gừng, tỏi và nghệ chính là những linh hồn thơm nồng, không thể thiếu trong nền ẩm thực Niger. 

Jollof Rice

Cơm Jollof là món ăn trứ danh được chế biến từ gạo hạt dài nấu cùng cà chua, ớt đỏ, tỏi, gừng, hành tây và nhiều loại rau củ khác. Thực khách cũng có thể thêm thịt gà, bò, cá, gà tây hoặc thịt dê tùy theo sở thích. Được coi là một trong những món ăn phổ biến nhất ở Tây Phi, cơm Jollof tại Niger còn thêm phần đậm đà nhờ các loại gia vị truyền thống, muối, bột nêm, bột cà ri và húng tây khô.

Palm-Nut Soup

Palm-Nut Soup, còn được gọi là súp Banga, được chế biến từ chiết xuất của quả cọ hoặc cô đặc nước cọ. Món ăn này bao gồm cá hun khói, rau bina thái nhỏ, quả cọ và nhiều thành phần khác. Palm-Nut Soup thường có hương vị béo ngậy và được ăn kèm với cơm ở nhiều nơi thuộc Tây Phi. Món súp này được đánh giá là giàu vitamin K, đóng vai trò quan trọng trong quá trình đông máu.

Dambou Dish

Dambou là một món ăn nổi tiếng ở phía tây nam Niger được chế biến từ các loại ngũ cốc (như bột gạo hoặc bột lúa mì semolina hoặc kê, lúa mì hoặc bột ngô couscous) và lá Moringa. Ngũ cốc được hấp trong khoảng 20 đến 30 phút, sau đó cho thêm lá Moringa đã luộc vào. Các thành phần khác được thêm vào bao gồm hành tây, ớt, muối, nước dùng, đậu phộng, dầu thực vật. Trong khi đó, thịt hoặc cá sẽ được dùng làm món ăn kèm.

Fari Masa

Fari masa là một loại bánh bột chiên được chế biến bằng cách sử dụng men, nước, bột mì, muối, dầu, đường và trứng. Sau khi chiên xong, bánh được phủ một lớp đường và các loại gia vị khác nhau, hoặc được ăn trực tiếp với sốt bí ngô hoặc cà chua. Vốn được dùng như một món ăn vặt buổi tối ở nhiều vùng của Niger, fari masa thường giòn ở bên ngoài và hơi dai, mềm ở bên trong.

Camel Meat

Ở Niger, thịt lạc đà là một món ăn quen thuộc trên bàn ăn. Người dân nơi đây chế biến đa dạng các món ngon từ lạc đà, từ bánh kẹp lạc đà, cà ri lạc đà cho đến món karahi đậm đà. Thịt lạc đà có đặc điểm ít mỡ, thường được thưởng thức ở độ chín vừa tái. Hương vị của nó tương đối giống thịt bò nhưng thô hơn một chút, được biết đến là nguồn cung cấp dồi dào các loại vitamin quan trọng, đặc biệt là nhóm vitamin B. 

Đến với Niger, thực khách còn có thể nếm thử không ít những món ngon hấp dẫn của ẩm thực địa phương như: Djerma, Fonio, Goat Meat Curry..

Lễ hội sự kiện 

Là một quốc gia đa sắc tộc và đa văn hóa, Niger có một nền văn hóa phong phú, thể hiện rõ qua các lễ hội và sự kiện truyền thống. Mỗi lễ hội đều mang một ý nghĩa riêng, phản ánh đời sống tinh thần và tín ngưỡng của người dân. Đây không chỉ là dịp để người dân địa phương thể hiện niềm tự hào dân tộc, mà còn là cơ hội để du khách khám phá những nét đẹp văn hóa độc đáo của đất nước này. 

Easter

Mặc dù chỉ chiếm số lượng ít ỏi tại Niger, cộng đồng người theo đạo Thiên Chúa vẫn được tôn trọng niềm tin của mình. Chính phủ Niger dành ngày Thứ Hai Phục Sinh là ngày lễ quốc gia, bên cạnh những ngày lễ lớn của người Hồi giáo. Theo lịch Cơ đốc, lễ Phục Sinh thường rơi vào tháng 4 hoặc tháng 5 hàng năm.

Nigerien Independence Day

Vào ngày 3 tháng 8 hàng năm, người dân Niger sẽ đắm chìm trong không khí rộn ràng, hân hoan kỉ niệm ngày đất nước giành độc lập từ Pháp năm 1960. Bên cạnh đó kể từ năm 1975, ngày này cũng đồng thời là "Ngày Trồng Cây", khuyến khích người dân trồng một cây xanh để chào mừng sự ra đời của quốc gia trẻ tuổi, đồng thời chống lại tình trạng sa mạc hóa - vấn đề môi trường đáng lo ngại của Niger.

Cure Salee

Đây là lễ hội truyền thống lớn nhất Niger, nơi người Tuareg và Wodaabe từ miền Bắc tụ hội tại thị trấn Ingall để mừng mùa mưa kết thúc. Cure Salee thường diễn ra vào cuối tuần cuối cùng của tháng Chín, khi những cơn mưa bắt đầu dịu dần. Hoạt động chính của lễ hội là việc các bộ tộc tập trung tại các bãi muối để tắm rửa cho gia súc, chuẩn bị cho mùa khô sắp tới. Đây cũng là thời điểm diễn ra các hoạt động cầu hôn truyền thống, nhiều đám cưới được tổ chức trong dịp này.

Eid al Fitr

Eid al-Fitr, còn được gọi là Lễ Kết Trao, là một lễ hội lớn của người Hồi giáo diễn ra sau 30 ngày tháng Ramadan thiêng liêng - thường rơi vào khoảng tháng 9 đến tháng 11 theo lịch Hồi. Nét đặc sắc nhất của Eid al-Fitr tại Niger chính là màn trình diễn cưỡi ngựa và lễ hội tưng bừng tại Cung điện Quốc vương, tọa lạc tại thành phố Zinder xinh đẹp giữa sa mạc.

Tabaski

Tabaski, hay còn được gọi là Eid al-Adha, là một lễ hội khác của người Hồi giáo nhằm kỷ niệm sự hy sinh cao cả của Abraham. Trong dịp này, người dân địa phương thường sum họp gia đình, cùng nhau thưởng thức các món ăn ngon được chế biến từ thịt dê hoặc cừu. Tabaski thường diễn ra vào tháng 12 hoặc tháng 1 theo lịch Hồi, mang ý nghĩa gắn kết cộng đồng và tôn vinh truyền thống gia đình.

Du lịch Niger sẽ là chuyến hành trình ấn tượng, độc đáo không chỉ bởi những lễ hội kể trên mà còn nhờ nhiều sự kiện văn hoá đặc sắc khác bao gồm: Christmas Day, Argungu Fishing Festival, Osun-Osogbo Festival…

Điểm du lịch hấp dẫn 

Niger, vùng đất Tây Phi đầy bí ẩn luôn thôi thúc những trái tim ưa khám phá. Từ những di tích lịch sử cổ kính đến những khu bảo tồn thiên nhiên hoang dã, vùng đất xinh đẹp này đều có thể mang đến cho du khách những trải nghiệm vô cùng đa dạng và đáng nhớ. Chính vì thế, khách du lịch có thể cân nhắc lựa chọn Niger là điểm dừng chân thư giãn, góp phần tăng thêm trải nghiệm hấp dẫn, độc đáo cho chuyến hành trình khám phá châu Phi của mình.

Diffa

Diffa từng là cái nôi của những cuộc nổi dậy quân sự chống chính phủ Niger. Nay, nơi đây là mái nhà tạm thời của hàng nghìn người tị nạn chạy trốn khỏi các nhóm phiến quân. Dù tiềm ẩn rủi ro, Diffa vẫn ẩn chứa sức hút với những ngọn núi và thung lũng phủ bụi, nơi cư ngụ của sơn dương nước và báo gấm. Dẫu chưa thể ghé thăm ngay, Diffa vẫn xứng đáng là một điểm đến trong tương lai cho những kẻ ưa mạo hiểm.

Arlit

Bỏ qua vẻ ngoài công nghiệp thô sơ, Arlit sẽ chinh phục du khách bằng nét đẹp chân chất và dung dị. Nằm sâu trong vùng Agadez hoang dã, Arlit là cửa ngõ tuyệt vời đến những đụn cát khổng lồ của sa mạc Ténéré. Những ngôi nhà bằng gạch đất nung, những cư dân là thợ mỏ uranium với khuôn mặt rám nắng, Arlit hứa hẹn trải nghiệm độc đáo, nơi hiếm du khách nào không nán lại lâu.

Balleyara

Chợ Balleyara là cửa sổ để khách du lịch khám phá văn hóa truyền thống của vùng Trung Phi. Nơi đây tập trung các bộ lạc và dân tộc từ Mali, Burkina Faso và khắp Niger, tạo nên một bức tranh rực rỡ của những quầy hàng thủ công mỹ nghệ độc đáo và bùa may mắn. Bên cạnh đó, khu vực buôn bán gia súc nhộn nhịp với đàn bò và lạc đà tấp nập đổi chủ sẽ khiến du khách choáng ngợp. Chỉ cách thủ đô Niamey hai giờ di chuyển, Balleyara là điểm đến dễ dàng và hứa hẹn những trải nghiệm khó quên.

Dosso

Dosso cổ kính, một trong số ít di tích còn lại của thời tiền thuộc địa và là một trong những điểm du lịch hấp dẫn nhất Niger. Trước khi người châu Âu xuất hiện, nơi đây từng là kinh đô của Vương quốc Dosso, một quốc gia hùng mạnh cai trị các bộ lạc ở phía tây nam đất nước. Dosso ngày nay vẫn tràn đầy di sản và văn hóa, là sự hòa quyện tinh tế giữa nét cũ và mới, nơi những tòa nhà bê tông thấp tầng hòa cùng những túp lều du mục đã rêu phong, tạo nên một bức tranh độc đáo. 

Koure

Koure, một thị trấn nhỏ bao quanh bởi cảnh quan sa mạc Sahel ấm áp và nhiều cát, nổi tiếng với những chú hươu cao cổ sải bước trên vùng hoang dã. Đây được cho là đàn hươu cao cổ toàn vẹn cuối cùng còn sót lại ở Tây Phi, một niềm tự hào không ngừng thu hút những người yêu thiên nhiên vượt qua những con đường gồ ghề từ trung tâm (cách hơn 60km về phía tây bắc). Những hướng dẫn viên địa phương có thể giúp tìm thấy những sinh vật độc đáo này, nhưng khách du lịch hãy chuẩn bị sẵn sàng, vì có thể phải đi bộ một quãng đường trước khi chúng xuất hiện.

Tahoua

Tahoua, nằm giữa vùng đất sa mạc phía bắc của người Tuareg và vùng đồng cỏ phía nam của người Fulani, là nơi giao thoa, hòa quyện và quan trọng nhất là buôn bán hàng hóa của hai nền văn hóa độc đáo chính ở Niger. Chợ phiên Tahoua chính là điểm nhấn của thành phố, nơi du khách có thể tìm thấy những gian hàng rộn ràng, bày bán vô vàn những món đồ lưu niệm độc đáo, từ những bùa xinh xắn đến những đồ trang sức bằng đồng chạm khắc tinh xảo. Tahoua cũng là một trong những trung tâm khai thác phốt phát lớn nhất của Niger, vì vậy, không có gì ngạc nhiên khi du khách bắt gặp những khu công nghiệp đồ sộ ở đây.

Tại Niger, khách du lịch thập phương sẽ còn có cơ hội tìm hiểu, khám phá một số địa danh nổi bật khác bao gồm: Maradi, Nguigmi, Abaaba National Park..

Niger, một đất nước say đắm lòng người với những cảnh quan ngoạn mục, những truyền thống rực rỡ và lòng hiếu khách nồng hậu. Giống như một viên ngọc thô chưa được mài, Niger đang chờ đợi những bước chân khám phá của du khách thập phương. Tới đây, ngoài cảnh quan sa mạc, những món ăn ngon hay những không gian lễ hội sôi động, khách du lịch chắc chắn sẽ còn ấn tượng với tinh thần kiên định của người dân nơi đây, những người đang nỗ lực tiến về phía trước và dệt nên tấm thảm cuộc sống từ chính những sợi chỉ của sự kiên cường.

1.

1. Văn hóa

2. Ngôn ngữ

3. Địa lý

4. Thời tiết

5. Múi giờ

2.

1. Cac phương tiện khác

2. Quốc tế

3. Nội địa

3.

1. Tỷ giá

2. Mức tiêu thụ bình quân 1 ngày

3. Đổi tiền

4. Hoàn thuế

4.

1. Mạng di động

2. Internet

5.

1. Lễ Hội

6.

1. Thông tin liên hệ quan trọng

2. Các ứng dụng hữu ích

3. Y tế

7.

1. Ẩm thực

8.

1. Thị Thực

2. Loại thị thực

3. Cách xin thị thực

9.

1. Quy định nhập cảnh

2. Quy định xuất cảnh

Xem Thêm Nội Dung
Đã cập nhật vào ngày 31/01/2024